Хүнгэн сагаан

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ

Хүнгэн сагаан (мүн алюмини) гээшэ мүнгэлиг һаарал үнгэтэй, зөөлэн металл юм. Химиин тэмдэглэлгэнь Al, атомой дугаарынь 13.

Хүнгэн сагааниие боксидой хүдэрһээ илгажа абаха ба жэбэрдэггүй, бусад металлнуудтай харисуулхада яһала хүнгэн, маша һайн сахилгаан (зайн гал), дулаан дамжуулагша тула, хүнгэн сагаан болон тэрэнэй хайласые ракетэ, ниидэхэ онгосо, тээбэри, сахилгаан дамжуулха болон барилгын үйлэдбэрилгэдэ үргэн ашаглана.

Хэдыгээр хүнгэн сагааниинь Дэлхэйн сарсадаһанда эгээн үргэн тархалтатай металл (ниитэ химиин элементнүүд дунда 3-та гү, али хүшэлтүрэгшэ, сахюурай һүүлдэ) болобошье, байгаали дээрэ сэбэрээрээ маша хобор, боксидой хүдэрһээ илгажа абахада маша үндэр температура шаардана (950-980 °C).

Хэрэглэлгэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хүнгэн сагаанай практичекэ хэрэглэлгэнь металлнуудһаа эгээн ехэнь байдаг. Хүнгэн сагаанай хэрэглэлгын шухала һалбаринь хүнгэн хайласануудай үйлэдбэрилгэ юм. Сэвэр хүнгэн сагааниие химиин аппарат, багажа түхеэрэмжэ, зайн гал дамжуулха утаһан хэхэдэ хэрэглэнэ. Хүнгэн сагаан хабтаһаниие конденсатор бэлэдхэхэдэ хэрэглэнэ. Хүнгэн сагаан-калиин сүрые KAl(SO4)2 · 12H2O-ые шуһа тогтооходо гадуур хэрэглэнэ.

Хүнгэн сагаанай зарим хэрэглэлгэ:

  • Тээбэри (бүхы түрэлэй автомашина, ниидэхэ онгосо, вагон, унадаг мөөр зэргэ)
  • Боодол, һаба һуулга (түмпэн, тугалган саарһан зэргэ)
  • Уһа сэбэршүүлхэ
  • Барилга (сонхын хүреэ, хаалга гэхэ мэтэ)
  • Сахилгаан дамжуулха шугам
  • Сэбэр хүнгэн сагааниие (99.980% - 99.999% Al) электроник, компакт диск
  • Компьютерэй процессор, транзисторой хүргэлтын системэдэ
  • Нунтаг хүнгэн сагааниие будаг, пиротехникын үйлэдбэрилгэдэ
  • Анагааха ухаанда, эм, вакцинада адьювантаар

Изотопи[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хүнгэн сагааниинь атом массань 23-30 хүрэтэрхи 9 изотопитой болоод, энэнһээ гансал 27Al (тогтоборитой) ба 26Al (тогтоборигүй, хахад задаралай хугасаань t1/2 = 7.2 × 105 жэл) байгаали дээрэ тааралдана. 27Al тархалта 99.9+ %, 26Al аргоной задаралаар бии болоно.

Физикын тогтомолнууд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  • Атомой радиус: 0,143 нм
  • Al3+ ионой радиус: 0,057 нм
  • Ионизациин энерги: Al3+ + 3 e− → Al
  • Сахилгаан һөөргэ шанар: 1,6 эв
  • Нягта: 2,7г/см3

Нээһэнэй түүхэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

1825 ондо Эрстед AlCl3-ые калиин амальгамаар ангижаруулжа металл хүнгэн сагааниие гаргаба. 1827 ондо Вёлер энэ аргые болбосоронгы болгожо амальгамые металл калиигаар һолибо.

Байгаалида оршохо[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хүнгэн сагаан байгаалида эгээн ехэ тархаһан (газарай гадаргада 8%-ые эзэлнэ) металл юм. Хүнгэн сагаан байгаалида силикадууд (жоншо, гилтгануур), мүн шабарай найралгада байдаг. Хүнгэн сагаанай нэгэдэлнүүдһээ эгээн аша холбогдолтойнь Al2O3 (корунд рубин, сафир), ортоклаз (K Al Si O10), албит NaAlSi3O10, баналт (Al2O3 · nH2O) юм.

  • Алюминиие гаргаха оршон үеын аргань Al2O3–иие электролизда оруулха ябадал юм.
  • Хүнгэн сагаан +3 эһэлдэлэй зэргэ үзүүлхэ болон комплекс нэгдэлдээ 4 ба 6 гэһэн координатын тоо үзүүлнэ.

Хүнгэн сагаан хүшэлтүрэгшэтэй эршэмтэй харилсан үйлэшэлэлсэжэ Al2O3 гэһэн оксид үүсхэнэ. 4Al+3O2→2 Al2O3 Хүнгэн сагаан агаарта эһэлдэһэнэй дүндэ тэрэнэй гадаргууда оксидой нягта бүрхөөг бии болоно. Иимэ бүрхөөгүүдтэ бии болоһоноор алюминяар хэгдэһэн эдлэлнүүд агаарта, мүн уһанда маша тогтоборитой байна. Хэрбээ гадаргуугай эһэлэн бүрхөөгые абаха юм бол хөнгөн цагаан устай харилцан үйлэшэлэлсэжэ уһантүрэгшые илгаруулна. 2Al+6H2O→2Al(OH)3+3H2 Хүйтэндэ HNO3, H2SO4-н концентрацитай хүшэлнүүдтэ Al2O3 бүрхөөг бии болоһонһоо эдибхигүй болоно. Бусад кристаллай хүшэлтэй эдибхитэй урбалда орожо уһантүрэгшэ илгаруулна. 2Al+6KOH+6H2O→2K3[Al(OH)6]+3H2

  • Алюминотермиин аргын үндэһэ болодог.

FeO2+8Al→4 Al2O3 +9Fe

  • Алюминиин оксид:

Амеротер шэнжэтэй болон хүшэл шүлтэтэй харилсан үйлэшэлнэ Al2O3 +6HCl→2AlCl3+3H2O Шүлтын уһан уусмалтай урбалда орожо гидроксиалютнатые үүсхэнэ. Al2O3 +NaOH+3H2O→2Na3[Al(OH)6] Al2O3-г натриин гидроксидтой холижо хайлуулхада металюминат бии болоно.

Al2O3 +2NaOH→2NaAlO2+H2O

Алюминиин химиин шэнжэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Алюмини металлай эдибхиин эгнээндэ эдибхи ехэтэй металлнуудай дараа байрладаг ушар эдивхитэй металлай тоодо ороно. Гэбэшье хүнгэн сагаанаар хэһэн һаба һуулга, эдлэл хүшэлтүрэгшэ, уһатай харилсан үйлэшэлэлсэдэггүй. Мүн юрэдын температурада ехэ концентрацитай азодой хүшэлдэ хайладаггүй. Алюминиин энэ шэнжэнь тэрэнэй хилбархан эһэлдэжэ оксидой бүрхөөг үүсхэн саашада эһэлдэхэһээ хамгаалдагтай холбоотой. Алюминииниинь мүнгэн уһанда хилбархан хайлажа алюминиин амальгамые үүсхэдэг. Хүнгэн сагаан (оксидой бүрхөөггүй) юрэдын нүхэсэлдэ уһатай харилсан үйлэшэлэлсэнэ. 2Al+6H2O=2Al(OH)3↓+3H2↑ Температурые нэмэгдүүлхэдэ хүнгэн сагаан металл бэшэ болон ниилэмэл бодосуудтай харилсан үйлэшэлнэ.

Холбооһон[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүүлтэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]