Хүнгэн сагаан

Хүнгэн сагаан (мүн алюмини) гээшэ мүнгэлиг һаарал үнгэтэй, зөөлэн металл юм. Химиин тэмдэглэлгэнь Al, атомой дугаарынь 13.

Хүнгэн сагааниие боксидой хүдэрһээ илгажа абаха ба жэбэрдэггүй, бусад металлнуудтай харисуулхада яһала хүнгэн, маша һайн сахилгаан (зайн гал), дулаан дамжуулагша тула, хүнгэн сагаан болон тэрэнэй хайласые ракетэ, ниидэхэ онгосо, тээбэри, сахилгаан дамжуулха болон барилгын үйлэдбэрилгэдэ үргэн ашаглана.

Хэдыгээр хүнгэн сагааниинь Дэлхэйн сарсадаһанда эгээн үргэн тархалтатай металл (ниитэ химиин элементнүүд дунда 3-та гү, али хүшэлтүрэгшэ, сахюурай һүүлдэ) болобошье, байгаали дээрэ сэбэрээрээ маша хобор, боксидой хүдэрһээ илгажа абахада маша үндэр температура шаардана (950-980 °C).

Хэрэглэлгэ

Хүнгэн сагаанай практичекэ хэрэглэлгэнь металлнуудһаа эгээн ехэнь байдаг. Хүнгэн сагаанай хэрэглэлгын шухала һалбаринь хүнгэн хайласануудай үйлэдбэрилгэ юм. Сэвэр хүнгэн сагааниие химиин аппарат, багажа түхеэрэмжэ, зайн гал дамжуулха утаһан хэхэдэ хэрэглэнэ. Хүнгэн сагаан хабтаһаниие конденсатор бэлэдхэхэдэ хэрэглэнэ. Хүнгэн сагаан-калиин сүрые KAl(SO₄)₂ · 12H₂O-ые шуһа тогтооходо гадуур хэрэглэнэ.

Хүнгэн сагаанай зарим хэрэглэлгэ:

Тээбэри (бүхы түрэлэй автомашина, ниидэхэ онгосо, вагон, унадаг мөөр зэргэ)
Боодол, һаба һуулга (түмпэн, тугалган саарһан зэргэ)
Уһа сэбэршүүлхэ
Барилга (сонхын хүреэ, хаалга гэхэ мэтэ)
Сахилгаан дамжуулха шугам
Сэбэр хүнгэн сагааниие (99.980% - 99.999% Al) электроник, компакт диск
Компьютерэй процессор, транзисторой хүргэлтын системэдэ
Нунтаг хүнгэн сагааниие будаг, пиротехникын үйлэдбэрилгэдэ
Анагааха ухаанда, эм, вакцинада адьювантаар

Изотопи

Хүнгэн сагааниинь атом массань 23-30 хүрэтэрхи 9 изотопитой болоод, энэнһээ гансал ²⁷Al (тогтоборитой) ба ²⁶Al (тогтоборигүй, хахад задаралай хугасаань t_1/2 = 7.2 × 10⁵ жэл) байгаали дээрэ тааралдана. ²⁷Al тархалта 99.9+ %, ²⁶Al аргоной задаралаар бии болоно.

Физикын тогтомолнууд

Атомой радиус: 0,143 нм
Al3+ ионой радиус: 0,057 нм
Ионизациин энерги: Al3+ + 3 e− → Al
Сахилгаан һөөргэ шанар: 1,6 эв
Нягта: 2,7г/см³

Нээһэнэй түүхэ

1825 ондо Эрстед AlCl₃-ые калиин амальгамаар ангижаруулжа металл хүнгэн сагааниие гаргаба. 1827 ондо Вёлер энэ аргые болбосоронгы болгожо амальгамые металл калиигаар һолибо.

Байгаалида оршохо

Хүнгэн сагаан байгаалида эгээн ехэ тархаһан (газарай гадаргада 8%-ые эзэлнэ) металл юм. Хүнгэн сагаан байгаалида силикадууд (жоншо, гилтгануур), мүн шабарай найралгада байдаг. Хүнгэн сагаанай нэгэдэлнүүдһээ эгээн аша холбогдолтойнь Al₂O₃ (корунд рубин, сафир), ортоклаз (K Al Si O10), албит NaAlSi3O10, баналт (Al2O3 · nH2O) юм.

Алюминиие гаргаха оршон үеын аргань Al₂O₃–иие электролизда оруулха ябадал юм.
Хүнгэн сагаан +3 эһэлдэлэй зэргэ үзүүлхэ болон комплекс нэгдэлдээ 4 ба 6 гэһэн координатын тоо үзүүлнэ.

Хүнгэн сагаан хүшэлтүрэгшэтэй эршэмтэй харилсан үйлэшэлэлсэжэ Al₂O₃ гэһэн оксид үүсхэнэ. 4Al+3O₂→2 Al₂O₃ Хүнгэн сагаан агаарта эһэлдэһэнэй дүндэ тэрэнэй гадаргууда оксидой нягта бүрхөөг бии болоно. Иимэ бүрхөөгүүдтэ бии болоһоноор алюминяар хэгдэһэн эдлэлнүүд агаарта, мүн уһанда маша тогтоборитой байна. Хэрбээ гадаргуугай эһэлэн бүрхөөгые абаха юм бол хөнгөн цагаан устай харилцан үйлэшэлэлсэжэ уһантүрэгшые илгаруулна. 2Al+6H₂O→2Al(OH)₃+3H₂ Хүйтэндэ HNO₃, H₂SO₄-н концентрацитай хүшэлнүүдтэ Al₂O₃ бүрхөөг бии болоһонһоо эдибхигүй болоно. Бусад кристаллай хүшэлтэй эдибхитэй урбалда орожо уһантүрэгшэ илгаруулна. 2Al+6KOH+6H₂O→2K₃[Al(OH)₆]+3H₂

Алюминотермиин аргын үндэһэ болодог.

FeO₂+8Al→4 Al₂O₃ +9Fe

Алюминиин оксид:

Амеротер шэнжэтэй болон хүшэл шүлтэтэй харилсан үйлэшэлнэ Al₂O₃ +6HCl→2AlCl₃+3H₂O Шүлтын уһан уусмалтай урбалда орожо гидроксиалютнатые үүсхэнэ. Al₂O₃ +NaOH+3H₂O→2Na₃[Al(OH)₆] Al₂O₃-г натриин гидроксидтой холижо хайлуулхада металюминат бии болоно.

Al₂O₃ +2NaOH→2NaAlO₂+H₂O

Алюминиин химиин шэнжэ

Алюмини металлай эдибхиин эгнээндэ эдибхи ехэтэй металлнуудай дараа байрладаг ушар эдивхитэй металлай тоодо ороно. Гэбэшье хүнгэн сагаанаар хэһэн һаба һуулга, эдлэл хүшэлтүрэгшэ, уһатай харилсан үйлэшэлэлсэдэггүй. Мүн юрэдын температурада ехэ концентрацитай азодой хүшэлдэ хайладаггүй. Алюминиин энэ шэнжэнь тэрэнэй хилбархан эһэлдэжэ оксидой бүрхөөг үүсхэн саашада эһэлдэхэһээ хамгаалдагтай холбоотой. Алюминииниинь мүнгэн уһанда хилбархан хайлажа алюминиин амальгамые үүсхэдэг. Хүнгэн сагаан (оксидой бүрхөөггүй) юрэдын нүхэсэлдэ уһатай харилсан үйлэшэлэлсэнэ. 2Al+6H₂O=2Al(OH)₃↓+3H₂↑ Температурые нэмэгдүүлхэдэ хүнгэн сагаан металл бэшэ болон ниилэмэл бодосуудтай харилсан үйлэшэлнэ.