Перейти к содержанию

Америкын Нэгэдэһэн Улас

Ссылкэнүүдые заһаха
Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
(АНУ-һээ шэлжэн эльгээгдэбэ)
Америкын Нэгэдэһэн Улас

Уряа: 
Бусад уряанууд:
Orthographic map of the U.S. in North America
Нийслэл Вашингтон
38°53′N 77°01′W / 38.883°N 77.017°W / 38.883; -77.017
Томо хото Нью-Йорк хото
40°43′N 74°00′W / 40.717°N 74.000°W / 40.717; -74.000
Албан хэлэн Үгы[lower-alpha 1]
Үндэһэнэй хэлэн Англи (де-факто)
Арад түмэн
(2020)[6][7][8]
 Расаар:
61.6% Сагаан
12.4% Хара
6.0% Ази
1.1% Уугуул зон
0.2% Аралнуудайхан
10.2% Олон Расатай
8.4% Бусад
Үндэһэ яһаар:
81.3% Испани гү, али
Латино бэшэ
18.7% Испани ба Латино
Шажан
(2021)[9]
 63% Христосой
—40% Протестантизм
—21% Католицизм
—2% Бусад Христосой
29% Шажангүй
6% Бусад
2% Харюулаагүй
Демоним Америкынхид[10]
Түрэ засаг Холбооной
юрэнхылэгшын бүгэдэ
найрамдаха улас
Джо Байден (АН)
Камала Харрис (АН)
Нэнси Пелоси (АН)
Джон Робертс
Уласай хурал Конгресс
Сенат
Түлөөлэгшын танхим
Түүхэ
7 һарын 4, 1776 он
3 һарын 1, 1781 он
9 һарын 3, 1783 он
6 һарын 21, 1788 он
8 һарын 21, 1959 он
Дэбиcхэр газар
• Бүхэлидөө
 3,796,742 км2[11] (3/4)
• Уһанай хуби (%)
 4.66[12]
• Ниитэ газар
 3,531,905 км2
Хүн зон
• Тоосоо 2021
 331,893,745[13]
• Тоололго (2020)
 Neutral increase 331,449,281[14] (3)
• Нягтарал
 33.6
ДНБ (ХАШТ) 2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ
 Increase $22.940 ехэ наяд[15] (2)
• Нэгэ хүндэ
 Increase $69,375[15] (8)
ДНБ (нэрлэһэн) 2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ
 Increase $22.940 ехэ наяд[15] (1)
• Нэгэ хүндэ
 Increase $69,375[15] (5)
ОТББЭ (2020) Negative increase 48.5[16]
һайн
ХХИ (2019) Increase 0.926[17]
онсо һайн · 17
Мүнгэн тэмдэгтэ АНУ-ай доллар ($) (USD)
Сагай бүһэ UTC−4 to −12, +10, +11
• Зун (ЗС)
 UTC−4 to −10[lower-alpha 2]
Датанай формат һһ/үү/жжжж[lower-alpha 3]
Сетиин напряжени 110–120 В, 60 Гц[18]
Жолоодолгын тала баруун[lower-alpha 4]
Телефоной код +1
ISO 3166 код US
Вебсайт
USA.gov

Америкын Нэгэдэһэн Улас гү, али АНУ — (англи: United States of America) Хойто Америкын дунда хэһэгтэ байрладаг улас юм. Дэлхэйн улас оронуудай дунда газар нютагаараа гурбадахида орожо (9,518,900 км²[19] гү, али 9,522,057 км²[20] гү) 313 сая оршом хүн зонтой, мүн дэлхэйдэ хүн зоной тоогоор гурбадахида ороно. Дэлхэйн эгээн ехэ ДХБ-тэй эдэй засаг. АНУ-гай хойто талаараа Канада, урда талаараа Мексика уласуудтай газараар хилэлжэ, баруун талаараа Номгон далай, зүүн талаараа Атлантын далайгаар хүреэлэгдэнэ. Канадаар тусгаарлагдаһан Аляскын баруун талада Росситой уһаар хилэлнэ. Засаг захиргаанай хубида үндэһэндээ 50 можо улас, 1 холбооной тойрог (Колумбиин тойрог) бүгэдэ 51 нэгэжэдэ хубаагдана. Харин, нэгэ хэды дэлхэйн далай тэнгисүүдээр байдаг эзэлһэн аралнуудтай.

Газар нютаг

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Сансарһаа харагдаһан Хойто Америкэ

Улас ороной хахад дэбисхэр тухай ууланууд, үндэрлигүүд болон Кордильерануудай үндэрлиг болохо; Кордильера уулын бүһэ зүүн захань 4000 метр үлүү үндэр Хабсагайта уула болоно. Зүүн зүгтэ Аппалачи уула (2037 м) оршоно. Кордильера болон Аппалачи уулануудай хоорондо уудам эхэ газарай дундахи тэгшэ газарнууд (Түб, Ехэ тэгшэ газарнууд) ба Мексикын булангай набтар газар байна. Ороной баруун талада олон гол мүрэнүүд гайхалтай хабсал бүридүүлнэ. Хойто хэһэгтэ 200,000 км2 талмайтай Ехэ нуурнуудай (Дээдэ, Мичиган, Хурон, Эри, Онтарио) гэнжэ байдаг. Хойто Америкэдэ мүльһэн наһанай үедэ хэдэн арбан мянган жаахан нуурнууд бии болоһон, энэ тоодо ороной зүүн-хойто таладаа байдаг Виннипесоки, Каюга ба Шаплейн нуурнууд, теэд баруун хэһэгтээ Виннибаго, Улаан ба Милл-Лэкс нуурнууд. Юта можодо мүльһэн зоорёор байгуулһан Ехэ Дабһатай Нуур байрладаг мүн. Зүүн АНУ-ай гол мүрэнүүд (энэ дунда Гудзон, Делавэр, Саскеханна, Потомак ба Саванна) бараг даяар маша ехэ урасхалтай, онгосо ябалгатай юм. Түб талын мүрэнүүд (Огайо, Теннесси, Иллинойс болон Миссисипи гэхэ мэтэ) хабарта үерлэдэгшье һаа, халуун зунда уһанай нюруу доородоно. Саашад баруун захада Миссури, Арканзас, Рио Гранде, Колорадо, Сакраменто, Снейк, Колумби зэргэ байрладаг. Аляскын эгээн томо мүрэниие Юкон гэдэг.

Түүхэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Джон Трамбуллай «Тусгаар тогтонолын тунхаг» зураг

Хүн түрэлхитэнэй соёл томо голнуудай һаба газараар түблэржэ ерэһэнэй адли Хойто Америкын зүүн эрье гү, али Атлантын далай оршохо хэһэгһээ нэмжыхэ Потомак мүрэнэй ай һабаар эртын индеец омогой обог, аймагууд зургаан мянган жэлэй хугаасаһаа һуурижажа ерэбэ. Ондоогоор хэлэбэл, АНУ-ай түүхэ 1492 ондо Америкэ түби нээгдэһэнһээ хойшо, тэндэ бии болоһон колонинуудһаа эхилнэ. Одоо ямар байгаа Америкын Нэгэдэһэн Уласта түрүүшын Европын тосхон 1666 ондо байгуулагдаһан Сент-Огастин хото юм.

Нэгэ хэды зуун жэлнүүдэй һүүлдэ тэндэхи Британиин 13 колонинууд өөдэ хоорондоо ниилэжэ 1776 ондо һалан тусгаарлажа, Америкын Нэгэдэһэн Улас бусад улас ороноор хүлеэн зүбшөөрэгдөө һэн. Хойто Америкын колонизацилгада хамагай томо амжалтань XVII зуунай эхеэр түбиин зүүн эрье дээрэ үргэн уудам нютаг дэбисхэртэй байһан Англи байгаа. Ехэ Британиин Америкын колони XVIII зуунай һүүлээр тусгаар тогтонолой түлөө хүсэтэй хүдэлөөнэй орьёл 1774-1776 ондо тусгаар тогтонолой дайн юм. Хоёрдохи Түбиин ехэ хурал 1776 оной долодугаар һарын 2-до колони тусгаар тогтонолоо зарлажа, хоёр хоногой дараа шэнэ түрэ байгуулха тухай албан ёһоной мэдэгдэл гаргаһан байна.

1787 ондо баталагдаһан Үндэһэн хуулиин ёһoop АНУ-нь холбооной улас боложо анхалан байһан 13 можо улас дээрэ 19, 20-р зуунай туршада шэнээр 37 можо улас нэмэгдэһэн тула тус улас Хойто Америкын ехэнхиие эзэлһэн томохон гүрэн болон үргэжэбэ. Техас, Орегон, Шэнэ Мексика хамагай томо худалдан абалта байһан. Энэ үедэ гүрэниинь богоолшолгын халаха талаар һанаа бодолые илгаатай Урда ба Хойто уруу хубаалгые туулаһан юм. Үрэ дүндэ Хойтын илалтаар дүүргэһэн уласай хоёр хэһэгэй хоорондоо эрхэтэнэй дайн гаража эбдэһэн.1861—1865 ондо дэгдэһэн Эрхэтэнэй дайн болон 1930-аад оной эдэй засагай Ехэ химаралай үень АНУ-ай түүхын хамагай эгзэгтэй үе гэжэ үзэдэг байна.

Дэлхэйн I, II дайнда байгуулһан илалта болон 1991 ондо үндэрлэһэн Хүйтэн дайнһаа (The Cold War) хойшо АНУ-нь дэлхэйн хамагай хүшэрхэг гүрэнэй статусаа хадагалһаар байна.

Хүн зон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Нью-Йорк хотодо байдаг Эрхэ сүлөөнэй хүшөө Америкын эрхэ сүлөө, арадшалал, боломжо үзэл һанаанай тэмдэг юм.[21]

АНУ-ай хүн зоной тоололгын бюрогой тоосоогоор 2014 ондо улас ороной хүн зон ойролсоогоор 318,968,000 хүн юм[22], дундажа хүн зоной нягтарал нэгэ км бүридэ ойролсоогоор 34.2 хүн байна. Хүн зоной 27,1 хубинь 18 хүрэтэрхи наһанайхи болоод 25 сая үлүү хүн 65-һаа дээшэ наһатай байна. Дундажа наһалалта 78.

Дүрбэн хүн бүри 3-нь хото һууринда амидардаг. Эгээн томо хотонууд: Нью-Йорк (7333000 хүн), Лос-Анджелес (3448000 хүн), Чикаго (2731000 хүн), Хьюстон (1702000 хүн), Филадельфи (1524000 хүн), Сан-Диего (1151000 хүн). Феникс (1048000 хүн), Даллас (1022000 хүн), Сан-Антонио (988000 хүн), Детройт (992000 хүн), Сан-Франциско (734000 хүн), Балтимор (702000 хүн), Вашингтон (567000 хүн), Бостон (547000 хүн), Сиэтл (520000 хүн).

Үндэһэтэнэй бүлэгүүд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Америкэ маша олон янзын үндэһэтэнтэй орон, олон үндэһэтэниинь өөрынгөө хэлые, ёһо заншалые хамгаалһан. Арһанай үнгэ үзэбэл, 2014 ондо Америкын хүн зоной 77.7 хубинь өөһэдыгөө «сагаан арһатан» (энэ тоодо ирландиинхид, италиинхид, еврейнүүд, ородууд, польшынхид, украиншууд), 13.2 хубинь «хара арһатан» (ехэбшэлэн XVIII зуунда Африкаһаа асарһан богоолшуудай аша гуша), 17.1 хубинь «испани хэлэтэн», 5.5 хубинь Азиинхид болон Номгон далайнхид, 1.2 хубинь — Америкын индейшууд (АНУ-ай уугуул зон) гэхэ мэтээр үзэбэ. «Өөһэдыгөө иигэжэ үзэһэниинь» шухала болоод хүснэгтэ дэхи эдэ тоо баримта сүм «өөһэдынгөө тодорхойлолто» дээрэ үндэһэлбэ. Өөрөөр хэлэбэл америкынхид өеһэдыгөө али бүлэгтэ хамаарагдахые өөһэдөө тодорхойлһон хэрэг. Нэгэ бүлэг гү, али америкын индейцуудые оролсуулхагүйгээр америка хүн гэжэ ямар хүниие хэлэхэ бэ гэһэн албан ёһоной тодорхойлолто байдаггүйл даа. Тэгэхээр америка хүнэй хубида тал юу гэжэ хэлэнэ, та түүгээрээл байна. Зарим америкынхид өөһэдыгөө хоёр юмуу, тэрэнһээ дээшэ арһанай үнгэ, угсаатанай бүлэгтэ хамаарна гэжэ үзэдэг тула дээрэхи тоо баримтанда гарал угсаа яг таг гарахагүйнь тодорхой юм. Эгээн түгөөмэл хэлэн — англи хэлэншье һаа, 32 сая америкынхид үшөө хоёрдохи хэлые хэрэгдэнэ, энэ дунда хамагай түгөөмэл — испани, хитад, ород, польшо, солонгос, вьетнам, португал, япон, грек, араб, хинди, урду, идиш, тай, армян, навахо.

Шажан

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
АНУ-да шажанай хамаарал (2014)[23]
Хамаарал АНУ-ай хүн зоной %
Христосой шажан 78.5 78.5
 
Евангелизм 26.3 26.3
 
Католицизм 23.9 23.9
 
Протестант 18.1 18.1
 
Хара Протестант 6.9 6.9
 
Мормон 1.7 1.7
 
Бусад Христосойнхи 1.6 1.6
 
Иудаизм 1.7 1.7
 
Буддын шажан 0.7 0.7
 
Лалын шажан 0.6 0.6
 
Энэдхэгэй шажан 0.4 0.4
 
Бусад 1.2 1.2
 
Шажангүй 16.1 16.1
 
Мэдэхэгүй/харюулаагүй 0.8 0.8
 
Ниитэ 100 100
 

1994 оной орон даяар ябуулһан һанал асуулгаар америкынхидай 59 хубинь шажан бол тэдэнэй амидаралда ехэ шухала гэжэ үзэбэ. Гэхыдээ 69 хубинь Америкын амидаралда шажан нүлөөлхэнь багадхажа байна гэжэ бододог байгаа.

АНУ-дахи шажанай «гол урасхал» болохо Протестант сүмын гэшүүнэй тоо һүүлшын арбан жэлдэ 8 хубяар багадхаба. Саашалбал, энэтэй эжэл хугасаанда Римэй католик сүмэдэ ерэгшэдэй тоо гурбанай нэгээр буураһан байна. Энэндэ эсэргүү Христосой туйлшарагшадай сүмын гэшүүд 35 хубяар, ортодокс Еврейн суглаан бүри 100 хубяар үдэбэ. Христосой эрэс гү, али туйлшарагша бүлэглэлнүүдэй үдэлтэ олоной анхааралгые ехэ татажа байна. Ушарынь, эдэ бүлэгэй сүмын ехэнхинь номлолоо эдэбхитэй ухуулжа олон түмэнэй амидарал, улас түрын үйлэ ябасада нүлөөлхые оролдодог юм. Тэдэнэй олонхинь гэшүүдһээ санхүүжэдэг өөрын радио, телевидениин һубагтай. Хэды үйлэ ажаллалгань эдибхэтэйшье гэһэн эдэ эрэс үзэлтэнэй сүмэнүүд Америкын сүмэ хиидэй үсөөнхинь юм. Америкын хэблэл мэдээсэл нэлээн хэдэн эрэс үзэлтэн болон телевидениин «номлогшод»-ой сексын амидарал болон татабаритай холбоотой шуугяанай талаар ехэд анхааран хөөсэлдэжэ мэдээлһэн ба энэнь мэдээжэ тэдэнэй даган бэшэрэгшэдэй этигэлые эбдэхэд хүргэһэн юм.

Америкэдэ шажан шүтэхэ ябадал сүлөөтэй ушар шажанай маша олон янзын нэрэ бүхы урасхал, сүмэ хиид бии болоһон. Римэй католик сүмэ 57 сая шахам гэшүүнтэй хамагай томо сүмэ юм. Хэдыгээр ойролсоогоор 79 сая америкын хүн өөрыгөө «протестант» гэжэ нэрлэжэ байгаашье тэдэ олон янзын, бэе дааһан сүмэнүүдтэ тараһан байдаг. Бүхы протестантуудые гансаараа түлөөлдэг, бүгэдтэнь номлодог нэгэшье сүмэ, тэрэнэй бүлэг байдаггүй. Ингэхээсээ үлүү шажанай бүлэг бүри өөр өөрыгөө дэмжэдэг. Бүлэг бүри өөрынгөө сайдые дэбшүүлэн ажаллуулжа, өөрын сүмые барин, өөрынгөө шүтэлгые ёһошолон дагадаг.

Засаг захиргаан

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Сагаан ордон

Америкын Нэгэдэһэн Улас холбооной улас болоод 50 можо улас болон Колумбын тойрогһоо бүридэдэг.

АНУ-ай Юрэнхылэгшэ Түрын болон Засагай газарай түрүүлэгшэ юм. Юрэнхылэгшэ болон дэд юрэнхылэгшые можо улас болгонһоо шууд һунгагдаһан һунгагшадай һаналаар 4 жэлэй хугасаагаар һунгана. Юрэнхылэгшэнь АНУ-да түрэһэн, 35 наһа хүрэһэн эргэн байха ёһотой.

АНУ-ай Засагай газар гү, али Кабинетые Юрэнхылэгшэ томилжо, Сенат баталха болоод сайднар (Түрын нарин бэшэгэй дарга гэхэ) Конгрессэй үмэнэ харюусалга хүлеэхэ албагүй.

Хуули тогтоохо

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Капитоли

Хуули тогтоохо байгуулга Конгресс хоёр танхимһаа бүридэдэг ажа. Дээдэ танхим Сенат зургаан жэлэй хугасаагаар можо улас бүриһөө 2 гэшүүн һунгагдаһан 100 гэшүүнтэй болоод хоёр жэл бүри эдэ гурбанай нэгэниинь дахин һунгуулида ородог байна. Доодо танхим болохо Түлөөлэгшэдэй танхимда гэшүүдэй тоо тухайн можо уласай хүн зоной тоонһоо хамаардаг аад одоогой байдалаар 435 һуудалтай байна.

Түлөөлэгшэдэй танхим 435 гэшүүнтэй болоод хоёр жэл бүридэ хоёр жэлэй хугасаатай һунгагдана. Можо улас бүри «конгрессэй тойрог» боложо хубаагдадаг болоод тэрэ тойрогой хүн зониие тэдэ түлөөлдэг. Можо улас бүриин түлөөлэгшэдэй тоо тухайн можо уласай хүн зоной тоонһоо хамаарна. Жэшээнь хамагай олон хүн зонтой Калифорниһоо 52 түлөөлэгшэд һунгадаг байхада Делаверһаа гансахан түлөөлэгшэ һунгана. АНУ-да бараг бүхы һунгуули «илагша бүгэдые абаха» гү, али Конгрессэй тойрогто хамагай олон һанал абаһан нэрэ дэбшэгшэ илаха заршамые баримталдаг.

Конгресс бүхы хуулиие баталдаг болоод Конгрессэй хоёр танхим хоюулаа хуули һанаашалан танилсуулха эрхэтэй. Нэгэ танхим нүгөө танхимһаа батлагдан гаража ерэһэн хуулида эсэргүү һанал үгэжэ болоно. Ушарынь зүбхэн хоёр танхим хоюулаа баталһан тохёолдолдол хуули хүшэн түгэлдэр болодог тула хоорондоо харилсан буулта хэжэ тохиролсоондо хүрэхэ ябадал зайлашагүй байдаг. Конгресс татабариие тогтоожо мүнгые хэрхэн зарсуулхые шиидэдэг. Энэһээ гадна Конгресс можо уласуудай хоорондо болон гадаада оронуудтай хэхэ худалдааниие зохисуулдаг. Гадаадын эргэд Америкын харьяата болоходо баримталха журамые тогтоодог.

Юрэнхылэгшэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Дональд Трамп, АНУ-ай 45-дугаар Юрэнхылэгшэ
Рейган Юрэнхылэгшэ Танхимай хуралые түрүүлнэ

АНУ-ай Юрэнхылэгшэ 4 жэл бүридэ 4 жэлэй хугасаатайгаар хоёрһоо дээшэгүй удаа һунгагдадаг. Сенаторнууд, Түлөөлэгшэдэй нэгэн адли Юрэнхылэгшые шууд (можо уласай һунгагшад) һунгадаг. Өөрөөр хэлбэл хамгийн олон Сенатч болон Түлөөлэгшэ бүхий улс төрийн нам Юрэнхылэгшэийг һунгадаггүй. Энэнь Юрэнхылэгшэ али нэгнамын гэшүүн байжа болохо ба Сенат болон Түлөөлэгшэдэй танхимай олонхинь Юрэнхылэгшэһөө өөр намынхи байжа болоно гэһэн үгэ юм. Энэнь юрэ бусын зүйл бэшэ.

Һунгуулида хугасаанай дундуур (хоёр жэл бүри) болодог һунгуулида али нэгэ нам олонхи болоошье гэһэн, тэрэшье бүү хэлэ тэрэнэй харьяалагдадаг намынхи алишье танхимда олонхи болоогүй байгаашье Юрэнхылэгшэ Юрэнхылэгшээрээ үлдэдэг. Иимэ байдал бүхы хуулиие баталдаг Конгрессоор дамжуулан Юрэнхылэгшын хуули тогтоохо шадамжые бууруулдаг. Гэбэшье энэнь байнга бэшэ. Ямаршье тохёолдолдо Юрэнхылэгшын бодолго хуули болохоһоо үмэнэ Түлөөлэгшэдэй танхим, Сенатаар дэмжэгдэхэ ёһотой. Дотоодо болон гадаада бодолгодо Конгрессһоо шууд дэмжэлгэ абаха тухайда Юрэнхылэгшэ тэр бүри найдадаггүй, өөрынхинь нам Сенат, Түлөөлэгшэдэй танхимын али алиндань дабуу һуудалтай байһаншье гэһэн адли. Тиимэһээ тэрэ өөрын үзэл бодолые Конгрессэй гэшүүд, Түлөөлэгшэд, Сенаторнуудта ухуулха, этигүүлхэ шадабаритай байха ёһотой. Юрэнхылэгшэ тохиролсожо, баһа буулта хэхэ ёһотой. Энэ бол Америкын системэ болон улас ороной ударидагшань олонхиин нам гү, али намуудые түлөөлдэг парламентын системэ хоёрой хоорондохи гол илгаа юм.

Гүйсэдхэхэ засаглалай һалбари дотороо хэд хэдэн гүйсэдхэхэ яамантай. Тэдэнь: Түрын Департамент, Сангай яаман, Баталан хамгаалха яаман, Шүүхэ яаман, Дотоодо яаман, Хүдөө ажахын яаман, Худалдаанай яаман, Хүдэлмэриин яаман, Эрүүл мэндын яаман, Орон һууса, хотын хүгжэлэй яаман, Тээбэриин яаман, Эршэм хүсэнэй яаман болон Болбосоролой яаман юм. Яаман бүри хуулиин ёһoop байгуулагдадаг ба тус бүридээ һалбаринуудые харюусадаг. Яамануудай сайднарые Юрэнхылэгшэ томилдог. Гэхыдээ томилогдоһон сайдууд Сенатаар заабал зүбшөөрэгдэхэ ёһотой. Эдэ яаманай түрүүлэгшэ гэжэ нэрлэдэг Сайднарай хэнииньшье Конгресс юмуу, засагай газарай өөр ямар нэгэ албанда ажаллха ёһогүй. Тэдэ бүгэдээрээ Юрэнхылэгшын шууд ударидалга доро ажаллаха ба Юрэнхылэгшын хүсэһэн хугасаада хамтаран ажаллана. Тэдэниие Юрэнхылэгшын туһалха, зүблэгшэ гэжэ үзэдэг. Тэдэниие ниитэдэнь «Юрэнхылэгшын Танхим» гэжэ нэрлэхэ болоод зарим Юрэнхылэгшэ тэрэ танхимдаа найдажа зүблэгөө абадаг байхада зарим Юрэнхылэгшэ бараг тэгдэггүй.

Шүүхэ засаглал

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

АНУ-ай Дээдэ шүүхын 9 гэшүүниие бүхы наһаарынь Юрэнхылэгшэ томилжо, Сенат баталдаг байна. Тэрэ АНУ-ай Дабажа заалдаха шүүхэ, АНУ-ай Тойрогой шүүхэ, Можо уласай болон анхан шатанай шүүхэ гэжэ байдаг.

Холбооной тогтолсоо: можо уласууд болон орон нютагууд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

50 можо уласынь хэмжээ, хүн зон, сагай уулирал, эдэй засаг, түүхэ, һонирхолой хубид янза бүри. 50 можо уласай засагай газарнуудшье мүн өөр хоорондоо илгаатай. Ушарынь тэдэ улас түрэ, ниигэм, эдэй засагай асуудалда янза бүри хандадаг, тиимэһээшье можонуудые “арадшалалай лаборатори” гэжэ нэрлэдэг. Гэхыдээ тэдэ тодорхой зарим үндэһэн бүтэсын хубида адлихан. Бэе даанги можо уласууд бүгэдэ сенат болон танхимтай бүгэдэ найрамдаха бүтэсын засаглалтай (гансахан онсо можо нэгэ бии. Энэнь 49 Сенаторһаа бүридэһэн хуули тогтоохо нэгэ байгуулгатай Небраска юм). Бүгэдэ амбан захирагша түрүүтлэгшэтэй гүйсэдхэхэ һалбаринууд болон бэе даанги шүүхын тогтолсоотой. Можо улас бүри өөрын үндэһэн хуулитай. Гэхыдээ бүгэдэ Холбооной уласай хуулиие хүндэлхэ ёһотой болоод бусад можо уласай хуулида хүндэлэнһөө оролсоһон хуули гаргажа болохогүй (жэшээнь: али нэгэ можо уласай хууляар гэр бүлэ сусалуулһан хүн бусад можын хуулиин ёһoop баһа тиимэ байна). Тэрэ хото болон орон нютагай засаг захиргаан можо уласайхи үндэһэн хуулида зохисоһон хуули тогтоомжо гаргана.

АНУ-ай можо уласууд:

Айдахо
Айова
Алабама
Аляска
Аризона
Арканзас
Баруун Вирджини
Вайоминг
Вашингтон
Вермонт
Вирджини
Висконсин
Һавай
Делавэр
Джорджи
Иллинойс
Индиана
Калифорни
Канзас
Кентукки
Колорадо
Коннектикут
Луизиана
Массачусетс
Миннесота
Миссисипи
Миссури
Мичиган
Монтана
Мэн
Мэриленд
Небраска
Невада
Нью-Гэмпшир
Нью-Джерси
Нью-Йорк
Нью-Мексико
Огайо
Оклахома
Орегон
Пенсильвани
Род-Айленд
Теннесси
Техас
Урда Дакота
Урда Каролина
Флорида
Хойто Дакота
Хойто Каролина
Юта

Эдэй засаг

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Эдэй засагай үзүүлэлтэнүүд
Ажалгүйдэл 8,9%2009 оной 4 һара[24]
ДНБ нэмэгдүүлгэ −5,7%2009 оной 1 улирал [1,1%2008 он][25]
Инфляци −0,7%2008 оной 4 һараһаа 2009 оной 4 һара хүрэтэр [26]
Уласай түсэб $11,383 triljoni2009 оной 6 һарын 2[27]
Ядуурал 12,5%2007 он[28]

Америкэ дэлхэйн хамагай томо, технологиин хубида хүгжэһэн хүсэрхэг эдэй засагтай орон юм. Тус уласай заха зээлиин эдэй засагай тогтолсооной ёһoop худын бизнес дабамгайлха үүргэтэй болоод холбооной болон түрын байгуулганууд шаардалгатай бараа, үйлэшэлгые эдэ хубиин үйлэдбэрилэгшэһээ худалдан абадаг системэтэй байна. Баруун Европо, Японой ажаүйлэдбэрилэгшэдтэй харисуулбал америкын бизнес эрхэлэгшэдынь капитал болон үйлэ ажаллалгын хэмжээе үргэжүүлхэ, ажаллаха хүсэн нэмэгдүүлхэ, шэнэ бараа бүтээгдэхүүн болбосоруулхада дабуу талатай байна. АНУ-ай компанинуудынь компьютер, анагааха ухаан, сансар шудалал, баталан хамгаалха зэргэ һалбариин тоног түхеэрэмжэ болбосоруулалтаараа дэлхэйдэ түрүүлдэг байна. 1994-2000 ондо бүтээгдэхүүн үйлэдбэрилэл эрэс нэмэгдэжэ, инфляциин нюруу багадхажа, ажалгүйдэлэй хэмжээ 5 хубиһаа дооро болобо.

Тэмдэглэл

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ English is the official language of 32 states; English and Hawaiian are both official languages in Hawaii, and English and 20 Indigenous languages are official in Alaska. Algonquian, Cherokee, and Sioux are among many other official languages in Native-controlled lands throughout the country. French is a de facto, but unofficial, language in Maine and Louisiana, while New Mexico law grants Spanish a special status. In five territories, English as well as one or more indigenous languages are official: Spanish in Puerto Rico, Samoan in American Samoa, and Chamorro in both Guam and the Northern Mariana Islands. Carolinian is also an official language in the Northern Mariana Islands.[4][5]
  2. ↑ See Time in the United States for details about laws governing time zones in the United States.
  3. ↑ See Date and time notation in the United States.
  4. ↑ A single jurisdiction, the U.S. Virgin Islands, uses left-hand traffic.
Эшэ татахада гараһан алдуу: Тег <ref> с именем «pop», определённый в <references>, не используется в предшествующем тексте.

Зүүлтэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ Загбар:USC
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 The Great Seal of the United States. U.S. Department of State, Bureau of Public Affairs (2003).
  3. ↑ Загбар:Cite act
  4. ↑ Cobarrubias, 1983, p. 195
  5. ↑ García, 2011, p. 167
  6. ↑ 2020 Census Illuminates Racial and Ethnic Composition of the Country. АНУ-ай хүн зоной тоололго.
  7. ↑ Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census. АНУ-ай хүн зоной тоололго.
  8. ↑ A Breakdown of 2020 Census Demographic Data (August 13, 2021).
  9. ↑ About Three-in-Ten U.S. Adults Are Now Religiously Unaffiliated. Pew Research Center (December 14, 2021).
  10. ↑ (1963) Compton's Pictured Encyclopedia and Fact-index: Ohio. 
  11. ↑ Areas of the 50 states and the District of Columbia but not Puerto Rico nor other island territories per State Area Measurements and Internal Point Coordinates. Census.gov (August 2010). “reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.”
  12. ↑ Surface water and surface water change. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (2015).
  13. ↑ Bureau, US Census. New Vintage 2021 Population Estimates Available for the Nation, States and Puerto Rico.
  14. ↑ Census Bureau's 2020 Population Count. United States Census. The 2020 census is as of April 1, 2020.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 World Economic Outlook Database, October 2021. International Monetary Fund.
  16. ↑ Income inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, data shows. The Washington Post.
  17. ↑ Human Development Report 2020: The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (en). United Nations Development Programme (December 15, 2020).
  18. ↑ Electricity 101.
  19. ↑ Атлас мира, ПКО «Картография» федеральной службы геодезии и картографии России, Москва, 2005
  20. ↑ Энциклопедия Британника, статья «United States». (англ.)
  21. ↑ Statue of Liberty. World Heritage. UNESCO. October 20, 2011 үдэртэ хандаһан.
  22. ↑ U.S. and World Population Clock. U.S. Census Bureau. September 26, 2014 үдэртэ хандаһан.
  23. ↑ Affiliations (2014). September 23, 2014 үдэртэ хандаһан.
  24. ↑ Employment Situation Summary. U.S. Dept. of Labor (2009-04-03). 2009-04-04 үдэртэ хандаһан.
  25. ↑ Gross Domestic Product. Bureau of Economic Analysis (2009-05-29). the original on 2009-08-26 үдэрһөө архивлагдаһан. 2009-06-03 үдэртэ хандаһан. Change is based on chained 2000 dollars. Quarterly growth is expressed as an annualized rate.
  26. ↑ Consumer Price Index: April 2009. Bureau of Labor Statistics (2009-05-15). 2009-05-26 үдэртэ хандаһан.
  27. ↑ Debt Statistics. U.S. Dept. of the Treasury. the original on 2011-04-18 үдэрһөө архивлагдаһан. 2009-06-03 үдэртэ хандаһан.
  28. ↑ Household Income Rises, Poverty Rate Unchanged, Number of Uninsured Down. U.S. Census Bureau (2008-08-26). 2008-09-06 үдэртэ хандаһан.

Холбооһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Ехэ Найман
 · Франци  ·  Итали  ·  Канада  · Германи  ·  Америкын Нэгэдэһэн Улас  · Ехэ Британи  · Япон  ·  Орос

Загбар:Америкэ


Энэ үгүүлэл Буряад Википеэдиин шэлэгдэмэл үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм.
"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Америкын_Нэгэдэһэн_Улас&oldid=73120" хуудаһанһаа абтаһан