Гүржи

**Гүржи Улас**
ᠭᠦᠷᠵᠢ ᠤᠯᠤᠰ
	Гүржи Улас; ᠭᠦᠷᠵᠢ ᠤᠯᠤᠰ საქართველო;
Түрын туг	Түрын һүлдэ
	Уряа: Гүржи: ძალა ერთობაშია; Жала эртобашиа; «Эб нэгэдэл хүсэн юм»
	Түрын дуулалай нэрэ:; Гүржи: თავისუფლება; Тависуплеба; «Эрхэ сүлөө»;
	Гүржи һуури байра
Ниислэл	Тбилиси
Албан хэлэн	гүржи
Арад түмэн	83.8% - гүржи; 6.5% - азери; 5.7% - армян; 1.5% - ород
Түрэ засаг	Бүгэдэ найрамдаха улас
Уласай хурал	საქართველოს პარლამენტი → «Гүржи уласай Ехэ Хурал»
Тусгаар тогогнол
Дэбиcхэр газар
Хүн зон
ДНБ (ХАШТ)	2010 оной тоосоо
ДНБ (Нэрлэһэн)	2010 оной тоосоо
ХХИ (2010)	0.698 (дээгүүр) (74)
Мүнгэн тэмдэгтэ	[[Лари]] (GEL)
Сагай бүһэ	+4
Интернет домэйн	.ge
Телефоной код	995

Гүржиин үндэһэн арад түмэн тухай Гүржи үндэһэтэн үгүүлэл үзэгты.

Гүржи Улас (Гүржи: საქართველო Сакартвэло (туһаламжа·мэдээсэл)) — үбэр Кавказай баруун талые эзэлэн оршодог улас юм. Газрай байралалаар Баруун Азиинхи болобошье зарим талаар Дурна Европодо ойртохо тула Евразиин улас орон гэгдэнэ. Баруун талаараа Хара тэнгистэй залгажа, бусад талаараа ОХУ, Азербайджан, Армени, Түрэгтэй газараар хилэлдэг. Ниислэл болбол Тбилиси хото.

Нютаг дэбисхэр — 69,700 км², 2011 ондо тоосоһоноор хүн зоной тоо — 4,469,200.^[5] Энэ ушар диилэнхи олонхи болохо гүржинүүд 83,8%-ые эзэлэдэг болон 6,5%-тай Азери, 5,7%-тай армян үсөөнхи угсаатан ажаһууна. Албан ёһоной гүржи хэлээр хүн зоной 71 % дуугаржа бусад гүржинүүд (12.2 %) мигрел хэлээр дуугардаг гэнэ.^[6]

БН Гүржи улас Ази түбиин баруун урда хэһэгтэ Кавказай уулархаг нютагта оршодог. Хойто талаараа Орос уластай, зүүн талаараа Азербайджан, урда талаараа Армени, Түрэг уласуудтай тус тус хилэлнэ. Баруун талаараа хара тэнгисээр хүреэлэгдэдэг.

Ниитэ хүн зоной 69 % гүржи, 9 % армян, 7 % ород, 5 % азербайджан үндэһэтэн байдаг. Тэрэнһээ гадна тус орондо 170 мянган осетин, 100 мянган грек, 50 мянган украин, 30 мянган еврей, 25 мянган курд зэргэ үндэһэтэн яһатан амидардаг. Хилын шанадада тухайлбал Орос, Израиль зэргэ орондо 1 сая гаран гүржинүүд амидардаг. Ниитэ хүн зоной 52 хувь хото һуурин газарта амидарадаг. Дундажа наһалалта эрэгтэй 70, эмэгтэй 75 наһалана.

Нэрэ

Сакартвело гэһэн уласай нэрэ гүржи хэлээр «хамаг Картли» удхатай. Абхаз хэлээр Қырҭтәыла, осетин хэлээр Гуырдзыстон гэдэг. Гүржи гэһэн нэрэ перс хэлэнэй «гүржистан» (گورجیستان) үгэһөө гаралтай. Баруун гүрэнүүдэй хэлэнүүдээр «Georgia» гэһэн нэрэ Гэгээн Георгийн нэрэтэй холбоотой.

Түүхэ

Гүржидэ түүхэдээ олон улас тогтожо байлаа. Оршин сагай Гүржи 11-12-р зуунда IV Давид, Тамара нарын хааншлалын үедэ хэлбэржэһэн. 19-р зуунай эхэндэ Ородой эзэнтэ гүрэндэ хабсрагдажа,^[7] Октябриин хубисхалай дараа богони хугасаанда тусгаар тогтоноод 1921 ондо Зүблэлтэд эзлэгдэн Зүблэлтэ Холбооной 15 БНУ-ын нэгэн боложо байба. 1991 ондо тусгаар тогтоножо, түүнһээ хойшо иргэнэй дайн самуунтай байдаг. Гүржи одоо нэгэдэмэл байгууламжатай, юрэнхылэгшын бүгэдэ найрамдаха засагтай түрын хэлбэртэй.

Гүржиин бүрин эрхын Абхази, Үбэр Осети хоёр һүүлшын хэдэн жэлдэ Гүржиин мэдэлһээ Оросой холбоото уласһаа эрхэлһэн газар байдаг. Гэхыдээ тэдэ НҮБ-ын гэшүүд бэшэ болоод Орос Улас мэтын хэдэхэн уласаар хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг.

Түрын байгууламжа

Гүржи улас БН уласай бүтэстэй болоод түрын тэргүүн — юрэнхылэгшэ, засагай газарай тэргүүн юрэнхы һайд байдаг. Хуули тогтоохо дээдэ байгууллага нэгэ танхимтай дээдэ зүблэл, 235 һуудалтай. Юрэнхылэгшэ — уласай аюулгүй байдлыг хамгаалаха яам болон батлан хамгаалаха яамые удирдадаг. Бусад яамые юрэнхы һайд удирдана.

Гүржи улас үйлэдбэри, хүдөө ажахын орон болоод нүүрһэн, зэд, газарай тоһон, гантые зэргэ ашагта малтамалаар баялиг ороншье һаа эдэ ехэ хэмжээгээр олоборилдог. Ган, ширэм, субирмал болобосоруулжа, һуури машина, сахилгаан галта тэргэ, ашаанай машина, бүхэ түрэлэй сахилгаан бараа үйлэдбэрилхэһээ гаднын барилгын материал болон эрдэс бордооной үйлэдбэрилэл ихээхэн хүгжөөһэн. Сай, дарһан, бренди, тамхи зэргэые ехэ хэмжээгээр үйлэдбэрилжэ экспортировалдаг. Голшолон сай, нимбэг («лимонууд»), зүржэ («апельсинууд»), уһан үзэмэй бута («виноград»), улаан буудай («шэниисэ»), кукуруза, хүнэһэнэй ногоо зэргые таряалдаг. Хонин, үхэр, гахайe үсхэжэ үрэжүүлнэ. 1612 км түмэр замтай. 20363 км авто замтайһаа 19038 км хатуу хушалтатай.

Сагай уларил ба ан амитад

Гүржиин сагай уларил халуун ба һэрюун бүһын забсарай шэнжэтэй. Жэлэй дундажа хэм 13 градус. Үндэр уула, тала хээр, нам доро газар зэргэ газарзүйн бүһэшэлэлэй бүхэ онсолиг шэнжые агуулаһан газар нютаг юм. Хамагай үндэр сэг Шхара уула — 5201 м юм. Том голуудта Кура, Риона, Алазани гурбан ороно. Уулархаг нютагаар 600 шахуу мүльһэн гол, олон тооной үзэсхэлэнтэ нуур байдаг. Мүн уулануудай хоорондо үрэжэл шэмэтэй нуганууд байдаг. Эбэрлиг модон, сарса, туулайн бөөрэ, дала модон, далдуу модон, жодоо, гасуур бүхы ой тус ороной нютаг дэбисхэрэй 37 хубиие эзэлнэ. Сэсэгтэ ургамалай 4.5 мянган түрэл зүйлтэй. Зэрлиг үхэр, янгир, баабгай, буга, боро гүрөөһэн, шэлүүһэн зэргэ ан амитадһаа гадна олон зүйлэй шубуун, могой тааралдадаг.

Түүхэ соёлой дурасхал

Мцхетиин сүмэ (I зуун), Сиониин согшэн дуган (V зуун), Тбилисидэхи Давидай сүмэ (VI зуун), Сухумидахи Диоскурай уһан доорхоо балгаһан, Горидохи И. В.Сталинай гэр музей, Пицундедахи эртын нараһан түгэлэй үлдэсэ зэргэ һонирхолтой анхаарал татахуйсэ газарууд олон байдаг. Гадаадын зуулшад Гүржиин тааламжтай уур амисгал, үзэсгэлэнтэй байгаали, далайн хаялга, үндэһэнэй хоол зэргэтэ дуратай. Ирагуу найрагша Шота Руставели, зохёолшо гүн ухаантан И.Чавчавадзе, Д.Гурамишвили, Гурам Панжикизе зэргэ нэрэ суутай арад зон Гүржиин арад түмэнэй дундаһаа түрэжэ гараһан юм.

Засаг захиргаанай хубаари

Гүржи Улас

Тайлбари
Зурагай дугаар	Нютаг	Түб
1	Бүгэдэ Найрамдаха Автономито Абхази Улас	Сухум
2	Самегрело ба Земо-Сванети	Зугдиди
3	Гори	Озургети
4	Бүгэдэ Найрамдаха Автономито Аджари Улас	Батуми
5	Рача-Лечхуми ба Квемо-Сванети	Амбролаури
6	Имерети	Кутаиси
7	Самцхе-Джавахети	Ахалцихе
8	Шида-Кaртли	Гори
9	Мцхета-Мтианети	Мцхета
10	Квемо-Картли	Рустави
11	Кахети	Телави
12	Тбилиси	Тбилиси

Зурагай сомог

Улас түрын газарай зураг
Газарай байһын зураг
Гүржи хубсаһатай залуушууд

Зүүлтэ

↑ "Article 8", «Constitution of Georgia» . In Abkhazia, also Abkhazian.
↑ Statistics Georgia. Geostat. February 11, 2011 үдэртэ хандаһан.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Georgia. International Monetary Fund. April 26, 2011 үдэртэ хандаһан.
↑ Human Development Report (PDF). United Nations (2010). November 5, 2010 үдэртэ хандаһан.
↑ Statistics Georgia. Geostat. February 11, 2011 үдэртэ хандаһан.
↑ Georgia in CIA World Factbook Архивировалһан 16 арба һара 2015 оной., 2012. (англ)
↑ David M. Lang, A Modern History of Georgia, p. 109

Холбооһон

Full information about (country) Georgia (english, german, russian, georgian)

Холбооһон

Энэ хуудаһан Гүржи гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.

Европо
	Австри · Азербайджан · Албани · Андорра · Беларусь · Бельги · Болгари · Босни ба Герцеговина · Ватикан · Германи · Греци · Гүржи · Дани · Ирланд · Исланд · Испани · Итали · Казахстан · Кипр · Оросой холбоото улас · Латви · Литва · Лихтенштейн · Люксембург · Мальта · Молдави · Монако · Нидерланд · Норвеги · Нэгэдэһэн Хаанта Улас · Польшо · Португал · Румыни · Сан-Марино · Серби · Словак · Словен · Турк · Унгар · Украина · Финланд · Франци · Хойто Македони · Хорвати · Черногори · Чехи · Швейцари · Швеци · Эстони

[1] "Article 8", «Constitution of Georgia» . In Abkhazia, also Abkhazian.

[2] Statistics Georgia. Geostat. February 11, 2011 үдэртэ хандаһан.

[imf2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Georgia. International Monetary Fund. April 26, 2011 үдэртэ хандаһан.

[HDI-4] Human Development Report (PDF). United Nations (2010). November 5, 2010 үдэртэ хандаһан.

[5] Statistics Georgia. Geostat. February 11, 2011 үдэртэ хандаһан.

[cia-6] Georgia in CIA World Factbook Архивировалһан 16 арба һара 2015 оной., 2012. (англ)

[7] David M. Lang, A Modern History of Georgia, p. 109

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]